Lời Tựa: Làm Việc Sâu

Ở một góc nhỏ bên hồ Zurich, Thụy Sĩ, có ngôi làng tên Bollingen. Năm 1922, một ông bác tên Carl Jung – người sau này trở thành một trong những tay tâm lý có tầm nhất thế kỷ – quyết định dựng một cái “tháp đá” ở đó, như chốn lui về cho riêng mình.

Ban đầu chỉ là căn nhà đá hai tầng đơn sơ, rồi sau chuyến đi Ấn Độ – thấy người ta có phòng thiền riêng – ông bác quay về xây thêm cái phòng nhỏ làm nơi “ẩn náu tinh thần”.

“Ở trong đó, tôi chỉ còn lại một mình tôi. Tôi giữ chìa khóa, ai muốn vô cũng phải xin phép.”

Mỗi sáng, Jung dậy lúc 7 giờ, ăn sáng no nê, rồi rút vào phòng viết. Hai tiếng không bị ai làm phiền. Buổi chiều, thả hồn đi bộ quanh rừng, ngồi yên thở khói từ lò sưởi, chẳng điện đóm gì, chỉ có đèn dầu và lửa.

Nghe giống nghỉ dưỡng? Không hẳn.

Thời điểm đó, ông bác đang giữa một cơn “giông nghề nghiệp”. Vừa ra cuốn sách quan trọng “Psychological Types”, xung khắc rõ với tư tưởng Freud – người từng là thầy, là bạn. Mà trong thời buổi Freud gần như là “cha tổ ngành”, thì dám ngược ý ổng không phải trò chơi dễ.

Jung đâu có rảnh rỗi, lịch dày đặc với tư vấn, giảng dạy ở Zurich. Nhưng ông vẫn chọn tách mình ra, tìm chỗ “lặn sâu”, vì hiểu rằng nếu cứ bị cuốn theo guồng quay hối hả, thì đầu óc không thể sáng ra điều mới.

Cái tháp đá đó, thật ra là nơi làm việc sâu.

Tôi kể chuyện ông Jung không phải để ca tụng sự lãng mạn của mấy ông “ẩn sĩ trí thức”, mà muốn bạn hiểu: bất kỳ ai, muốn tạo ra giá trị sâu – không thể sống trong sự xao nhãng.

Tôi gọi đó là “làm việc sâu” (deep work) – nghĩa là:

“Những việc đòi hỏi sự tập trung cao độ, không xao nhãng, khiến não bạn phải hoạt động hết công suất. Làm kiểu này thì kỹ năng mới tiến bộ, giá trị mới được sinh ra, và quan trọng là, người khác khó bắt chước được.”

Jung làm việc sâu để xây trường phái phân tâm học riêng. Mark Twain chui vào nhà kho viết Tom Sawyer. Michel de Montaigne xây hẳn thư viện trong tháp canh để ngồi chiêm nghiệm.

Bill Gates có “Tuần Lặng” – mỗi năm hai lần lánh đời, chỉ đọc và nghĩ. J.K. Rowling khi viết Harry Potter cũng “mất hút khỏi mạng xã hội”. Còn nhà văn Neal Stephenson thì viết một bài dài giải thích vì sao ông gần như “vô hình” online: “Nếu bị cắt khúc bởi email và tin nhắn, tôi không viết nổi cuốn sách nào cả.”

Tất cả những người đó – từ cổ chí kim – có một điểm chung: họ bảo vệ thời gian “chìm sâu” như báu vật.

Còn bây giờ, bạn nhìn quanh mà xem – bao nhiêu người đang sống ngược lại?

Chúng ta nhấn điện thoại cả ngày. Nào email, nào tin nhắn, nào Facebook, Reddit, TikTok, chưa kể tin tức nóng hổi các kiểu. Một nghiên cứu của McKinsey nói: dân văn phòng hiện nay dành 60% thời gian làm việc để lướt mạng, trong đó gần 30% chỉ để… trả lời email.

Tức là, ta bận rộn… nhưng là bận kiểu nông.

Tôi tạm gọi đó là “làm việc nông” (shallow work) – mấy việc linh tinh, đầu óc chỉ dùng có chút xíu, thường làm lúc đang bị phân tâm. Việc này dễ bị thay thế, tạo ra ít giá trị mới, nhưng lại… ngốn thời gian kinh khủng.

Bạn thấy quen không?

Sáng vô công ty, mở máy ra là ngập trong email. Mới trả lời xong thì có tin nhắn. Gặp ai cũng nói “bận quá bận quá”, mà thử hỏi bận cái gì thì cũng không kể ra được cái gì rõ ràng.

Chuyện lớn, cần suy nghĩ sâu – như viết kế hoạch, nghĩ chiến lược, hay làm nghiên cứu – toàn phải làm kiểu chắp vá. Năm phút viết, mười phút check điện thoại. Vậy nên chất lượng công việc, rồi đến năng lực tư duy của ta, ngày càng “lụi”.

Tệ hơn nữa, làm mãi kiểu đó, ta mất luôn khả năng làm việc sâu. Tâm trí bị cắt vụn, đầu óc lười lặn. Nicholas Carr – tác giả cuốn The Shallows – nói: “Mạng không chỉ làm tôi mất tập trung, nó còn bào mòn khả năng suy tư của tôi.” Và ông phải trốn lên núi, cắt mạng, mới viết nổi sách.

Tôi không định biến cuốn này thành bài diễn văn phản công mạng xã hội. Tôi cũng không đứng về phe “công nghệ hại não” hay “công nghệ khai sáng”.

Tôi chỉ quan tâm một điều rất thực tế:

Trong thời đại ai cũng đang chạy theo sự nông cạn, thì người nào biết giữ lại sự sâu sắc – sẽ có một lợi thế rất lớn.

Không chỉ là cơ hội để khác biệt, mà còn là một cách sống đáng sống hơn.